(Čl. 6) Pravo na pravično suđenje
(Čl. 6-1) Građanska prava i obaveze
(Čl. 6-1) Pravična rasprava
(Čl. 8) Pravo na poštovanje privatnog i porodičnog života
(Čl. 8-1) Poštovanje porodičnog života
(Čl. 8-1) Poštovanje privatnog života
(Čl. 14) Zabrana diskriminacije
(Čl. 14 / CEDAW-2) Diskriminacija

Broj predstavke

8777/79

Zbirke

Sudska praksa
Presuda ESLJP
Veće

Sažetak

Podnosilac predstavke, g. Razmusen, se oženio i u tom braku rođeno je dvoje dece, sin rođen 1966. i ćerka, Pernila (Pernille) koja je rođena 20. januara 1971. godine. Podnosilac predstavke je i pre no što je devojčica rođena imao razloga da pretpostavi da je njen otac jedan drugi muškarac; međutim, kako bi sačuvao brak, nije preduzeo nikakve korake za utvrđivanje očinstva. 11. Juna 1975. godine podnosilac predstavke i njegova supruga podneli su zahtev za razvod, koji je odobren 16. jula. Razmusen je 27. januara 1976. i ponovo 20. novembra 1978. uputio zahteve tražeći da mu se odobri da pokrene postupak kako bi bilo utvrđeno očinstvo nad devojčicom, oba puta je odbijen, usled postovanja roka za pokretanje ovakog postupka koji je propisan članom 5 stav 2. Zakona o pravnom statusu dece iz 1960. godine. Sličnu odluku doneo je i Vrhovni sud 12. januara 1979. kome se takođe obratio.

G. Razmusen se požalio na činjenicu da je, na osnovu Zakona iz 1960. godine njegovo pravo za osporavanje očinstva nad detetom rođenim u braku bilo podvrgnuto vremenskom ograničenju, dok je njegova bivša supruga imala pravo da u bilo kom vremenskom trenutku pokrene postupak za utvrđivanje očinstva. On je tvrdio da je bio žrtva diskriminacije po osnovu pola, što je suprotno stavu 14 Konvencije, sagledanom u vezi sa članom 6 (pravo na pravično suđenje, uključujući i pravo na raspravu pred sudom) i u vezi sa članom 8 (pravo na poštovanje porodičnog i ličnog života).

Sud zaključuje da nije bilo kršenja člana 14 u vezi sa članom 6 ili u vezi sa članom 8 Konvencije, uz izdvojeno mišljenje sudije Gersinga.

Preuzmite presudu u pdf formatu

SAVET EVROPE

EVROPSKI SUD ZA LJUDSKA PRAVA

PREDMET

RAZMUSEN PROTIV KRALJEVINE DANSKE^[1]

Evropski sud za ljudska prava koji je zasedao, u skladu sa članom 43 Konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (u daljem tekstu Konvencija) i odgovarajućim odredbama Poslovnika Suda^[2] u veću sastavljenom od sledećih sudija:

G.Ž. VJARDA (G. WIARDA), Predsednik
G. V. GANSHOF VAN DER MERŠ (W. GANSHOF VAN DER MEERSCH),
Gđa D. BINDŠEDLER-ROBERT (D. BINDSCHEDLER-ROBERT),
G. F. MAČER (F. MATSCHER),
G. R. MAKDONALD (R. MACDONALD),
G. K. RUSO (C. RUSSO),
G. J. GERZING (J. GERSING), kao i
G. M.-A. AJSEN (M.-A. EISSEN), Sekretar i
H. PECOLD (H. PETZOLD), zamenik Sekretara,

Pošto je razmatrao predmet na zatvorenim sednicama 28. juna i 22. oktobra 1984, donosi sledeću presudu, usvojenu poslednjeg pomenutog datuma:

POSTUPAK

Ovaj predmet je 12. oktobra 1983. godine, u okviru tromesečnog roka propisanog članovima 32 stav 1 i 47 Konvencije Sudu prosledila Evropska komisija za ljudska prava (u daljem tekstu: Komisija). Predmet je poteko od predstavke br. 8777/79 koju je protiv Kraljevine Danske 21. maja 1979. godine Komisiji, na osnovu člana 25 uputio danski državljanin g. Per Kron Razmusen (Per Krohn Rasmussen).
Zahtev Komisije odnosio se na članove 44 i 48 i na Deklaraciju kojom Danska priznaje obaveznu jurisdikciju Suda (član 46). Komisija je od Suda zahtevala da presudi da li činjenice i okolnosti ovog slučaja ukazuju na to da je Visoka strana ugovornica prekršila član 14 Konvencije u vezi sa članom 6 i članom 8.
Odgovarajući na pitanje koje mu je postavljeno u skladu s pravilom 33 stav 3(d) Poslovnika Suda, podnosilac predstavke je izjavio da želi da učestvuje u postupku pred Sudom i odredio je advokata koji će ga zastupati (pravilo 30).
U Veću od sedam sudija koje je trebalo konstituisati bili su, kao ex officio članovi, g. J. Gerzing, sudija izabran sa danske liste (član 43 Konvencije) i g. Ž. Vjarda, Predsednik Suda (pravilo 21 st. 3(b)). Predsednik je žrebom 27. oktobra 1983. godine, u prisustvu Sekretara, izvukao imena pet preostalih članova veća: g. M. Zekia, g. V. Ganshof van der Merša, g. F. Mačera, g. B. Volša i g. R. Makdonalda (član 43. in fine Konvencije i pravilo 21 st. 4). Posle toga su g. Zekia i g. Volš koji su bili sprečeni da učestvuju u razmatranju ovog predmeta, zamenjeni g. K. Rusoom i gđom D. Bindšedler-Robert, sudijamazamenicima (pravilo 22 st. 1.i pravilo 24 st. 1).
Vjarda koji je preuzeo dužnost predsednika veća (pravilo 21 st. 5) informisao se, preko sekretara, o mišljenjima zastupnika danske države (u daljem tekstu: Država) delegata Komisije i predstavnika podnosioca predstavke u vezi s potrebom za vođenje pisanog postupka (pravilo 37 st. 1). Predsednik je 14. novembra 1983. godine odredio zastupniku i predstavniku podnosioca predstavke rok do 15. februara 1984. godine u kome treba da upute podneske; takođe je odlučio da će delegat imati rok od dva meseca da odgovori u pisanoj formi, s tim što će taj rok od dva meseca teći od dana kada mu Sekretar dostavi poslednji navedeni dokument. Predsednik je 6. februara 1984. godine produžio prvi rok do 15. marta. Sekretarijat je primio podneske Države i podnosioca predstavke 19. marta. Sekretar Komisije je 17. aprila obavestio Sekretara Suda da će delegat Komisije odgovoriti na samom ročištu.
Posle konsultacija koje su obavljane preko Sekretara, a u kojima su učestvovali zastupnik Države, delegat Komisije i predstavnik podnosioca predstavke, Predsednik je odredio da će ročište na kome će biti održana usmena izlaganja biti održano 26. juna 1984. godine (pravilo 38). On je odobrio zastupniku 24. novembra 1983. godine da tom prilikom govori na danskom jeziku (pravilo 27, st. 3). Sekretar je 30. maja, po nalogu predsednika zatražio od Komisije i Države da podnesu određena dokumenta; ti dokumenti su primljeni 7, 12. i 15. juna.
Javna sednica Suda održana je 26. juna u zgradi Suda u Strazburu. Neposredno pre početka te sednice, Sud je održao pripremni sastanak.

Pred sudom su se pojavili:

- u ime Države

G. T. LEMAN (T. LEHMANN), Ministarstvo spoljnih poslova, zastupnik
G. T. MELKIOR (T. MELCHIOR), Ministarstvo pravde, advokat
G. J. BERNAHRT (J. BERNHARD), Ministarstvo spoljnih poslova,
G. B. VESTERDORF, Ministarstvo pravde, savetnici

- u ime Komisije

G. T. OPSAL (OPSAHL), delegat

- u ime podnosioca predstavke

Gđa J. LINDGARD, advokat

Sud je saslušao obraćanja g. Lemona i g. Melkiora koji su nastupali u ime Države, g. Opsala koji je nastupio u ime Komisije i gđe Lindgard koja je nastupila u ime podnosioca predstavke, kao i njihove odgovore na pitanja koja su im postavili članovi veća.

ČINJENICE

I. POSEBNE OKOLNOSTI OVOG SLUČAJA

Podnosilac predstavke, g. Per Kron Razmusen, državljanin Danske, rođen je 1945. godine. Trenutno radi kao činovnik u Niborgu, gde i živi. On se oženio 1966. godine. U tom braku rođeno je dvoje dece, sin rođen 1966. i ćerka, Pernila (Pernille) koja je rođena 20. januara 1971. godine. Podnosilac predstavke je i pre no što je devojčica rođena imao razloga da pretpostavi da je njen otac jedan drugi muškarac; međutim, kako bi sačuvao brak, nije preduzeo nikakve korake za utvrđivanje očinstva.
Juna 1973. godine g. Razmusen i njegova supruga podneli su zahtev za odvojeni život, i taj zahtev je pozitivno rešen 9. avgusta. U skladu sa sporazumom koji su njih dvoje postigli, gđa Razmusen je zadržala starateljstvo nad decom, a odgovarajući organi vlasti doneli su odluku da g. Razmusen treba da plaća izdržavanje za decu od 1. septembra 1973. godine. On je to i činio od tog datuma do 1. juna 1975. godine.
Marta 1975. godine podnosilac predstavke, koji se ranije još uvek nadao da će uspeti da sačuva brak, preduzeo je izvesne korake kako bi započeo postupak utvrđivanja očinstva nad Pernilom. U tom cilju on je zatražio i pravnu pomoć. Međutim, nije nastavio nikakve korake u tom pravcu, budući da su 28. aprila 1975. godine on i njegova supruga potpisali sporazum kojim se ona odrekla svih zahteva za njegovo plaćanje alimentacije za izdržavanje deteta, a on se obavezao da neće nastaviti postupak utvrđivanja očinstva.
Juna 1975. godine podnosilac predstavke i njegova supruga podneli su zahtev za razvod, koji je odobren 16. jula. Tom prilikom podnosilac predstavke je pred vlastima potvrdio da majka treba da ima isključivo pravo starateljstva nad decom, a njemu je još jednom naloženo da plaća izdržavanje. Nije izneo nikakvu primedbu.
Četiri dana pre Pernilinog petog rođendana, 16. januara 1976. godine, bivša supruga podnosioca predstavke uputila mu je pismo u kome je navela da nju ničim ne obavezuje sporazum od 28. aprila 1975. godine. Docnije se obratila vlastima obnovivši zahtev za plaćanje alimentacije, i taj njen zahtev je pozitivno rešen, odlukom koja je stupila na snagu 1. marta 1976. godine. Otada g. Razmusen redovno plaća alimentaciju.
Razmusen je 27. januara 1976. godine g. uputio zahtev Istočnom apelacionom sudu (Ostre Landsret) tražeći da mu se odobri da pokrene postupak kako bi bilo utvrđeno očinstvo nad devojčicom (vidi dole, stav 19). U skladu sa standardnom procedurom, policija je na zahtev Apelacionog suda obavila razgovor s g. Razmusenom i njegovom bivšom suprugom u martu 1976. godine i podnela je izveštaj u kome su bili sadržani i zapisnici sa tih razgovora.
Apelacioni sud je 12. aprila 1976. godine odbacio predstavku, zbog toga što nisu bili ispunjeni zakonski uslovi za pozitivno rešenje u tom trenutku (vidi dole, stav 19). Podnosilac predstavke se na tu odluku nije žalio u propisanom roku. On se, međutim, 27. jula 1976. godine obratio Ministarstvu pravde tražeći da mu se dozvoli da uprkos tome što je rok istekao uputi žalbu Vrhovnom sudu (Hojesteret), ali mu je taj zahtev odbijen 3. septembra 1976. godine.
G. Razmusen se ponovo 20. novembra 1978. godine obratio Apelacionom sudu tražeći dozvolu da povede postupak za utvrđivanje očinstva. Njegova bivša supruga se tome usprotivila, uz obrazloženje da bi taj postupak imao pogubne posledice po dete. Svojom odlukom od 11. decembra 1978. godine Apelacioni sud je odbio zahtev podnosioca predstavke pozivajući se na to da on nije pokrenuo postupak za osporavanje očinstva u roku propisanom članom 5 stav 2. Zakona o pravnom statusu dece iz 1960. godine (u daljem tekstu Zakon iz 1960. - Lov nr. 200 at 18.5.1960 om borns retsstilling; vidi dole, stav 19). Sud je takođe zaključio da nema razloga da mu se odobri poseban postupak, budući da nisu ispunjeni uslovi propisani članom 5 stav 3. Sličnu odluku doneo je i Vrhovni sud 12. januara 1979.

II. RELEVANTNO DOMAĆE PRAVO

A. Istorijski kontekst Zakona o pravnom statusu dece iz 1960. godine

Pre donošenja zakona iz 1960. godine, koji je primenjen u slučaju g. Razmusena, status dece bio je regulisan Zakonom o vanbračnoj deci iz 1937. i Zakonom o legitimnosti, koji je bio donet iste godine. U članu 3 Zakona o bračnoj deci propisano je da postupak za osporavanje očinstva zakonitog deteta mogu povesti majka, suprug, dete ili lice koje je imenovano za staratelja deteta. Nije određen nikakav vremenski rok za pokretanje tog postupka.
Međutim, prema danskom sudskoj praksi i pravnim tekstovima, suprug može biti onemogućen da ospori očinstvo nad detetom rođenim u braku ukoliko je, znajući da je njegova supruga imala seksualni odnos s drugim muškarcem u relevantnom periodu, ipak izričito ili prećutno posle rođenja deteta priznala da je on otac. “Doktrina priznanja” (anerkendelseslaeren) prvi put je uspostavljena 1956. godine na osnovu jedne presude Vrhovnog suda, koja je preneta u Ugeskrift for Retsvaesen (U.f.R.) 1956, str. 107. Pravni pisci su izrazili mišljenje da se ova doktrina može primeniti i na majke, iako na tu temu nije bilo odgovarajućeg sudskog precedenta (vidi, na primer, Ernst Andersen, Aegteskabsret I, 1954, str. 95).
Decembra 1949. godine Ministarstvo pravde je osnovalo komitet koja je dobila ime “Komitet za očinstvo” i koja je, između ostalog, trebalo da razmotri izvesne aspekte statusa dece rođene u braku. Juna 1955. godine taj Komitet je podneo izveštaj (br. 126/1955) o izmenama i dopunama propisa koji se odnose na utvrđivanje očinstva. Kada je reč o pravu oca da povede postupak osporavanja očinstva nad detetom rođenim u braku, Komitet je predložio da se uvede dvostruki zakonski rok od šest meseci od trenutka kada suprug postane svestan činjenica koje bi mogle poslužiti kao osnov za osporavanje očinstva, najdalje do tri godine od trenutka rođenja deteta; međutim, preporučeno je takođe da Ministarstvo pravde treba da bude ovlašćeno da u specijalnim okolnostima odobri i prekoračenje tih vremenskih rokova. Komitet je takođe zaključio da dobrobit deteta (a ne dobrobit braka) zahteva da njegov status bude utvrđen što je pre moguće, kao i da interesi supruga treba da budu podređeni tim razlozima i ciljevima (str. 60 Izveštaja). Jedan od razloga koji je Komitet naveo kao obrazloženje ovog predloga bilo je to što postupak za utvrđivanje ili osporavanje očinstva koji suprug povede nekoliko godina posle detetovog rođenja može dovesti dete u još gori položaj nego što bi to bio slučaj da je taj postupak poveden ranije: sud bi u toj situaciji verovatno morao da presuđuje u korist supruga na osnovu utvrđivanja krvne grupe, dok bi istovremeno bilo veoma teško dobiti priznanje očinstva i nalog za isplatu alimentacije protiv drugog muškarca. S druge strane, Komitet je zaključio da pravo deteta da povede postupak za utvrđivanje roditeljstva ne treba da bude podvrgnuto nikakvim vremenskim ograničenjima, budući da stavovi kojima se može obrazložiti ograničenje prava supruga da povede takav postupak nisu od značaja za situaciju u kojoj dete pokreće taj postupak. Iz istih razloga, ne bi trebalo da postoji nikakvo vremensko ograničenje kada je reč o postupku koji bi mogao da povede detetov staratelj ili majka (str. 59 Izveštaja). Komitet je takođe razmotrio pitanje da li doktrinu priznanja treba i zakonski formulisati i potvrditi. Zaključila je, međutim, da je bolje da to pitanje bude prepušteno sudovima koji će odluke o tome moći da donose od slučaja do slučaja.

B. Zakon iz 1960.

Posle toga je Država podnela Parlamentu zakonski predlog koji je delimično sadržao preporuke Komiteta za očinstvo, ali su u tom predlogu rokovi produženi na 12 meseci, odnosno pet godina, a ovlašćenje za davanje posebne dozvole da se i ti rokovi prekorače povereno je apelacionim sudovima. Taj Zakon je stupio na snagu 1. januara 1961. godine kao Zakon iz 1960. U članu 5 stav 1 tog Zakona propisano je da zahtev za pokretanje postupka za osporavanje očinstva nad detetom mogu podneti suprug, majka, dete ili staratelj deteta. U stavovima 2 i 3 člana 5 navodi se sledeće:

“(2) Postupak za utvrđivanje očinstva mora povesti suprug u roku od 12 meseci pošto postane upoznat s okolnostima koje bi mogle pružiti osnov za njegovo osporavanje očinstva, odnosno najkasnije pet godina po rođenju deteta.

(3) Međutim, Apelacioni sud može, pod uslovima propisanim članom 456r, stavom 4, Zakona o sprovođenju pravde, dati dozvolu da taj postupak bude pokrenut i po isteku vremenskih rokova utvrđenih stavom 2 ovog Zakona”.

Član 456r stav 4 Zakona o pravnom postupku odnosi se na ponovno pokretanje postupka za utvrđivanje očinstva i po isteku propisanog roka ili rokova. Tim članom se propisuje da Apelacioni sud može dati odgovarajuću dozvolu ukoliko se navedu sasvim izuzetni razlozi zbog čega ranije nije bio pokrenut postupak, ukoliko to nalažu specifične okolnosti slučaja i ukoliko se može pretpostaviti da ponovno pokretanje postupka neće dovesti dete u neugodnu situaciju. Zakonom iz 1960. godine nije uvedeno bilo kakvo ograničenje za pravo majke da pokrene postupak za utvrđivanje očinstva, niti se u njemu pominje “doktrina priznanja” (vidi gore, stav 17).

Međutim, u sudskoj praksi i dalje se primenjivala “doktrina priznanja” i apelacioni sudovi i Vrhovni sud donosili su odluke kojima su potvrđivali ranije stanovište da se ta doktrina primenjuje i na majke.
Okolnosti koje, prema doktrini priznanja, sprečavaju supruga da ospori očinstvo po pravilu će ga sprečiti i da pokrene postupak za utvrđivanje očinstva po isteku propisanog roka. Međutim, dozvola da se taj postupak ipak pokrene ni u kom slučaju ne prejudicira ishod potonjeg postupka (vidi presudu Istočnog apelacionog suda iz 1977, U.f.R. 1977, str. 907).

C. Izmene i dopune Zakona iz 1960. godine

Ministarstvo pravde je 1969. godine osnovalo komitet pod nazivom “Komitet za materinstvo” čiji je zadatak bio da ispita da li razvoj društvenih uslova, a pre svega promene u socijalnom statusu žena i posledične promene u samom pojmu institucije braka, do kojih je došlo posle uvođenja Zakona iz 1960. godine, zahtevaju da se u zakon unesu određene izmene i dopune, regulisati pravni status tokom trajanja bračne zajednice i posle razdvajanja ili razvoda, dece rođene u braku. U suštini, procenat žena koje su počele da rade van porodice povećao se na oko 60 posto. Usled toga su muškarci počeli u mnogo većoj meri no ranije da se staraju o deci i često su dobijali starateljstvo nad decom u slučaju započinjanja razdvojenog života ili stupanja na snagu razvoda. Stoga je sada postojala veća verovatnoća da će majke osporavati očinstvo kako bi sprečile da suprugu bude dodeljeno starateljsko pravo. U izveštaju o kohabitaciji bez braka (trajnija vanbračna zajednica - samliv uden aegteskab I - br. 915/1980, str. 72), objavljenom januara 1981. godine, Komiteta za materinstvo je konstatovao:

“Među članovima Komitet postoji konsenzus o tome da pravo majke na pokretanje postupka za utvrđivanje očinstva i zahtevanje ponovnog otvaranja tog postupka treba oročiti relativno kratkim vremenskim rokom, onim koji bi, na primer, odgovarao vremenskom roku koji se danas primenjuje u slučaju očeva. Sem toga, Komitet se u izvesnoj meri zalaže za apsolutni vremenski rok koji bi bio primenjiv na sve a odnosio bi se na mogućnost otpočinjanja ili ponovnog otvaranja postupka za utvrđivanje očinstva”.

Na temelju preporuka Komiteta za materinstvo Država je u martu 1982. godine predložila Zakon o izvesnim izmenama i dopunama Zakona iz 1960. godine. U obrazloženju tog predloga naveden je i predmet Razmusen, koji je tada već bio upućen Evropskoj komisiji. Na četvrtoj strani tog propratnog objašnjenja, pomenuto je da je zastupnik države u svedočenju pred Komisijom izjavio da će uskoro biti predložen novi zakon koji bi trebalo da reguliše ovo pitanje, i kojim će biti utvrđeni jednobrazni vremenski rokovi u kojima i muškarci i žene mogu da ospore suprugovo očinstvo; u memorandumu je takođe rečeno da Ministarstvo pravde smatra kako bi donošenje takvog zakona bilo “poželjno u interesu potreba deteta”.
Danski Parlament je 26. maja 1982. godine usvojio zakon kojim se unose izmene i dopune u Zakon iz 1960. godine; taj novi zakon stupio je na snagu 1. jula 1982. godine. Na osnovu pomenutog amandmana, stavovi 2 i 3 člana 5 Zakona iz 1960. godine sada glase:

“(2) Postupak za utvrđivanje očinstva mora biti pokrenut najkasnije u roku od tri godine po rođenju deteta. Ova odredba se, međutim, neće primenjivati na slučajeve u kojima je postupak za utvrđivanje očinstva pokrenulo dete pošto je navršilo 18 godina.

(3) Apelacioni sud može izdati dozvolu da postupak za utvrđivanje očinstva bude pokrenut i posle isteka roka propisanog u prvoj alineji stava 2 ovog člana, ukoliko se navedu izuzetni razlozi zbog kojih taj postupak nije započet u nekoj ranijoj fazi u okolnostima u kojima je pokretanje tog postupka naročito potrebno i tamo gde se može pretpostaviti da postupak neće dovesti dete u posebno neugodnu situaciju”.

“Doktrina priznanja” još uvek se primenjuje u praksi danskih sudova kako bi se sprečili supružnici da osporavaju očinstvo nad detetom (vidi presudu Vrhovnog suda od 17. januara 1984. godine).

POSTUPAK PRED KOMISIJOM

U svojoj predstavci od 21. maja 1979. godine upućenoj Komisiji (br. 8777/79) g. Razmusen je tvrdio da je bio podvrgnut diskriminaciji po osnovu svoga pola u tom smislu što je, na osnovu relevantnog danskog zakona koji je u to vreme bio na snazi, njegova bivša supruga imala neograničeno pravo da se obrati sudu i zatraži osporavanje očinstva, dok to pravo on u isto vreme nije imao.
Komisija je 8. decembra 1981. godine proglasila predstavku prihvatljivom. U svome izveštaju usvojenom 5. jula 1983. (član 31. Konvencije), Komisija je izrazila mišljenje da je došlo do kršenja člana 14, a u vezi sa članovima 6 i 8 (odluka je doneta sa osam glasova naspram 5). Integralni tekst mišljenja Komiteta i sva izdvojena mišljenja sadržana u tom Izveštaju prilažu se kao aneks ove presude.

PRAVO

Razmusen se požalio na činjenicu da je, na osnovu Zakona iz 1960. godine (vidi gore, stav 19) njegovo pravo za osporavanje očinstva nad detetom rođenim u braku bilo podvrgnuto vremenskom ograničenju, dok je njegova bivša supruga imala pravo da u bilo kom vremenskom trenutku pokrene postupak za utvrđivanje očinstva. On je tvrdio da je bio žrtva diskriminacije po osnovu pola, što je suprotno stavu 14 Konvencije, sagledanom u vezi sa članom 6 (pravo na pravično suđenje, uključujući i pravo na raspravu pred sudom) i u vezi sa članom 8 (pravo na poštovanje porodičnog i ličnog života).
Član 14. Konvencije glasi:

“Uživanje prava i sloboda predviđenih u ovoj Konvenciji obezbeđuje se bez diskriminacije po bilo kom osnovu, kao što su pol, rasa, boja kože, jezik, veroispovest, političko ili drugo mišljenje, nacionalno ili socijalno poreklo, veza sa nekom nacionalnom manjinom, imovno stanje, rođenje ili drugi status”.

I. Da li okolnosti ovog slučaja spadaju u polje jedne ili više drugih materijalnioh odredbi Konvencije?

Član 14 Konvencije doupnjuje druge materijalne odredbe Konvencije i protokola uz nju. On ne može postojati nezavisno, budući da se sagledava isključivo u odnosu na “uživanje prava i sloboda” predviđenih tim drugim odredbama Konvencije. Mada primena člana 14 ne mora nužno pretpostaviti da je došlo do kršenja tih odredaba - i u tom smislu pomenuti član ima izvesno autonomno značenje - nema prostora za njegovu primenu drugde sem ukoliko činjenice o kojima je reč spadaju u polje jedne ili više drugih odredaba (vidi, između ostalog, presudu u predmetu Van der Musel (Van der Mussele) od 23. novembra 1983, Series A br. 70, str. 22, st. 43).
Podnosilac predstavke je naveo da se član 6 može primeniti na postupak za utvrđivanje očinstva i da želja supruga da njegov porodični status bude pravno definisan spada u okvir člana 8 Komisija je prihvatila te teze.
Država je pak smatrala da se postavlja pitanje da li je cilj postupka za utvrđivanje očinstva bilo pravno definisanje “građanskih prava i obaveza” u značenju člana 6 stav 1, pre svega zbog toga što je za postupke ove vrste karakterističan snažan javni interes. Država je takođe osporila primenjivost člana 8, smatrajući da je cilj tog člana zaštita porodice, a ne raskid postojećih porodičnih veza.
Član 6 stav 1 svakome jemči pravo na pravičnu i javnu raspravu tokom odlučivanja o njegovim građanskim pravima i obavezama ili o krivičnoj optužbi protiv njega (vidi presudu u predmetu Golder od 21. februara 1975. godine, Series A, br. 18, str. 18, st. 36). Tačno je da javni interes može biti pogođen postupkom ovakve vrste koji želi da pokrene g. Razmusen, ali, po mišljenju Suda, taj činilac ne može isključiti primenjivost člana 6 u sporu koji je, već po samoj svojoj prirodi, “građanskog” karaktera. Parnica za osporavanje očinstva deo je porodičnog prava; samim tim, ona je “građanska” po svom karakteru.
Član 8, sa svoje strane, ne štiti samo “porodični” već i “privatni” život. Čak i pored toga što postupak za utvrđivanje očinstva koji podnosilac predstavke želi da pokrene ima za cilj zakonski raskid postojećih porodičnih veza, nema nikakve sumnje u to da se definisanje pravnih odnosa podnosioca predstavke s Pernilom tiče njegovog privatnog života. Prema tome, činjenice karakteristične za ovaj slučaj takođe spadaju u polje člana 8.

II. Da li je bilo razlike u tretmanu?

Na osnovu Zakona iz 1960. godine, suprug, za razliku od deteta, detetovog staratelja ili majke, mora pokrenuti postupak za utvrđivanje očinstva u propisanom vremenskom roku (vidi gore, stav 19). Država je ukazala na to da je ova razlika koja se pojavljuje u zakonu sužena dvama činiocima: prvo, suprugu je ostavljena mogućnost da od Apelacionog suda zatraži dozvolu da povede postupak za utvrđivanje očinstva i pošto je vremenski rok prošao (vidi gore, stav 19); drugo, na osnovu “doktrine priznanja” ne samo ocu, već i majci može biti zabranjeno da ospore očinstvo (vidi gore, stavovi 17. i 20). Država, međutim, nije sugerisala da su ti činioci dovoljni da u celosti otklone razliku koja je propisana zakonom. U suštini, kada je reč o majci, ona nikada ne bi bila sprečena isključivo zbog toga što je rok prekoračen, kao što je to slučaj sa njenim suprugom; njen zahtev bi jednostavno mogao biti odbijen zbog njenog ranijeg ponašanja. U smislu člana 14, Sud takođe zaključuje da je bilo razlike u tretmanu između g. Razmusena i njegove bivše žene kada je reč o mogućnosti pokretanja postupka za osporavanje suprugovog očinstva. Nema ni zahteva ni potrebe da se odredi po kom osnovu je napravljena ta razlika budući da spisak osnova koji se može naći u članu 14. nije iscrpan (vidi presudu u predmetu Engel i drugi, od 8. juna 1976. godine, Series A, br 22, str. 30, st. 72).

III. Da li su podnosilac predstvke i njegova bivša supruga bili stvaljeni u analogne situacije?

Član 14 štiti lica koja su “stavljena u analogne situacije” od diskriminatornih razlika u tretmanu (vidi gore pomenutu presudu u predmetu Van der Musel, Series A br. 70, str. 22, st. 46).
Država je podržala zaključak manjine članova Komisije da suprug i supruga nisu bili stavljeni u analogne situacije kada je reč o postupku za utvrđivanje očinstva, jer je postojao izvestan broj karakterističnih razlika između njihovih pozicija i interesa. Većina članova Komisije s druge strane, smatrala je da te karakteristike nisu bile dovoljno suštinske da bi mogle da navedu na takav zaključak.
Sud ne smatra da je dužan da razreši ovo pitanje, posebno zbog toga što su pozicije i interesi o kojima je reč značajni i za utvrđivanje da li je razlika u tretmanu bila opravdana. On će nastaviti dalje razmatranje na temelju pretpostavke da je napravljena razlika između lica stavljenih u analogne situacije.

IV. Da li je za razlike u tretmanu postojalo objektivo i razumno opravdanje?

U smislu člana 14, razlika u tretmanu je diskriminatorna ako “za nju nema nikakvog objektivnog i razumnog opravdanja”, to jest, ukoliko se njome ne teži ostvarenju “legitimnog cilja”, ili ukoliko ne postoji “razuman odnos srazmernosti između primenjenih sredstava i cilja čijem se ostvarenju težilo” (vidi, između ostalog, presudu u predmetu Marks (Marckx) od 13. juna 1979. godine Series A br. 31, str. 16, st. 33).
Država je utvrdila da je postojalo objektivno i razumno opravdanje za ograničenu razliku u tretmanu. Obrazlažući taj stav, Država se, između ostalog, oslanjala na sledeće teze:

(i) Interesi supruga s jedne i majke, s druge strane, u postupku za utvrđivanje očinstva, različiti su: za razliku od suprugovih interesa, majčini interesi se po pravilu podudaraju sa interesima deteta; potpuno je prirodno da je prilikom odmeravanja interesa raznih članova porodice danski Parlament 1960. godine zauzeo stav da interesi najslabije strane, to jest deteta, treba da budu najpreči (vidi gore, stav 18);

(ii) Parlament je takođe smatrao da je neophodno da odredi vremenske rokove u kojima suprug ima pravo da pokrene postupak za utvrđivanje očinstva, zbog opasnosti da bi on to inače mogao da koristi kao pretnju majci, da bi izbegao obavezu plaćanja izdržavanja deteta;

(iii) U odlučivanju o tome da li su nacionalne vlasti delovale u okviru “unutrašnjeg polja slobodne procene” što je pravo koje u ovoj oblasti uživaju, treba voditi računa o ekonomskim i socijalnim okolnostima koje su u dato vreme preovladavali u zemlji kao i o istorijskom kontekstu u kome je taj zakon donet;

(iv) Danska je bez svake sumnje izmenila i dopunila svoj Zakon iz 1960. godine kada se pokazalo da to nalaže društveni razvoj (vidi gore, stavovi 22-24), ali se ne može reći da je pređašnji saziv danskog Parlamenta, kada je o ovom pitanju reč, u svoje vreme bio išta manje progresivan nego druge visoke strane ugovornice ove Konvencije.

Komisija je zaključila da je jedino legitimna svrha ove razlike u tretmanu na koju se požalio podnosilac predstavke bila želja da se izbegne mogućnost da dete bude stavljeno u još gori položaj ukoliko se, nekoliko godina posle njegovog rođenja, pokreće postupak za utvrđivanje očinstva. Međutim, budući da je taj cilj mogao biti ostvaren i pomoću primene “doktrine priznanja” (vidi gore, stavovi 17 i 20) nije postojao nikakav razumni odnos srazmere između sredstava koja su primenjena - utvrđivanje roka koji važi isključivo za supruga - i cilja čijem se ostvarenju težilo.

Sud je u nekolikim svojim presudama istakao da visoke strane ugovornice uživaju izvesno “unutrašnje polje slobodne procene” kod procenjivanja o tome postoje li ili ne postoje razlike u inače sličnim situacijama kojima bi se mogao opravdati različit zakonski tretman (vidi presudu od 23. jula 1968. godine u Belgijskom lingvističkom slučaju, Series A br. 6, str. 35, stav 10; presudu u slučaju Nacionalni savez belgijskih policajaca od 27. oktobra 1975, Series A br. 19, st. 20, str. 47, kao i stranice 21. i 22, stav 49; presudu u slučaju Švedski sindikat vozača od 6. februara 1976, Series A, br. 20, str. 17, stav 72; kao i presudu u slučaju Irska protiv Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije od 18. januara 1978, Series A br. 25, str. 87, st. 229). Širina unutrašnjeg polja slobodne procene razlikuju se od slučaja do slučaja, u zavisnosti od suštine spora i istorijata celog slučaja; u tom smislu, jedan od relevantnih činilaca moglo bi da bude postojanje ili nepostojanje zajedničkog osnova između zakona država-ugovornica (vidi, mutatis mutandis, presudu u predmetu “Sandej tajms” (The Sunday Times) od 26. aprila 1979. godine, Series A br. 30, str. 36, st. 59).
Uporedno ispitivanje zakona visokih strana ugovornica kojima se reguliše postupak za utvrđivanje očinstva pokazuje da nema takvog zajedničkog osnova i da je u većini njih pravni položaj majke i pravni položaj muža regulisan na različite načine. Danski zakon na koji ovde postoji pritužba temeljio se na preporukama koje je, pošto je pomno proučio problem, dao Komitet za očinstvo čiji je osnivač 1949. godine bilo Ministarstvo pravde (vidi gore, stav 18). Sud je detaljno razmotrio okolnosti i opšti istorijski kontekst i pritom je imao na umu unutrašnje polje slobodne procene koje se u vezi sa ovom temom mora odobriti vlastima. Po mišljenju Suda, vlasti su imale pravo da misle da je uvođenje vremenskih ograničenja za pokretanje postupka za utvrđivanje očinstva bilo opravdano željom da se obezbedi pravna izvesnost i da se zaštite interesi deteta. U tom smislu, Zakon na koji ovde postoji pritužba nije se suštinski razlikovao od zakona većine drugih visokih strana ugovornica niti od zakona koji je trenutno na snazi u Danskoj. Različit tretman koji je tim zakonom utvrđen između muževa i žena temeljio se na postavci da su takvi vremenski rokovi manje potrebni kada je reč o ženama nego kada je reč o muževima, budući da se majčini interesi obično podudaraju sa interesima deteta, jer je ona ta koja u većini slučajeva razvoda ili razdvajanja bračnih drugova dobija starateljstvo nad decom. Ta pravila je danski Parlament modifikovao 1982. godine zato što je smatrao da postavke na kojima je počivao Zakon iz 1960. godine više nisu konzistentne s razvojem društva i zbivanjima u društvu (vidi gore, stavovi 22-24); iz ovoga se ne može zaključiti da način na koji je Parlament procenjivao situaciju 22 godine ranije nije bio održiv. Tačno je da je ekvivalentan rezultat bilo mogućno dobiti i primenom “doktrine priznanja” (idi gore, stavove 17 i 20), ali su, iz razloga koji su ovde već navedeni, nadležni organi vlasti imali pravo da misle da bi se, kada je reč o suprugu, željeni cilj najbolje ostvario uvođenjem zakonskih propisa, dok je, kada je reč o majci, dovoljno prepustiti pitanje na odlučivanje sudovima, od slučaja do slučaja. Prema tome, a i s obzirom na unutrašnje polje slobodne procene koje imaju, vlasti takođe nisu prekoračile načelo srazmernosti.
Iz tih razloga, Sud zaključuje da razlika u tretmanu na koju se žalio podnosilac predstavke nije bila diskriminatorna u smislu člana 14 Konvencije

IZ TIH RAZLOGA, SUD JEDNOGLASNO

Zaključuje da nije bilo kršenja člana 14 u vezi sa članom 6 ili u vezi sa članom 8 Konvencije.

Sročeno na engleskom i francuskom i pročitanom na javnom ročištu u zgradi Suda u Strazburu 28. novembra 1984. godine

U potpisu: Žerar Vjarda, Predsednik

U potpisu: Mark-Andre Ajsen, Sekretar

Izdvojeno mišljenje g. Gersinga priključeno je kao aneks ovoj presudi u skladu sa članom 51 stav 2 Konvencije i pravilom 52 stav 2 Poslovnika Suda.

Parafirano: Ž.V.

Parafirano: M.-A.E.

IZDVOJENO MIŠLJENJE SUDIJE GERSINGA

Žao mi je što nisam u mogućnosti da se složim sa načinom razmišljanja većine članova Veća u vezi sa primenjivošću člana 8. Većina članova Veća smatra da se utvrđivanje pravnog odnosa podnosioca predstavke sa Pernilom bez svake sumnje tiče njegovog privatnog života, te da predmet stoga takođe spada u polje člana 8. Po mom mišljenju, to je isuviše široko poimanje prava zaštićenog tom odredbom.
Formulacija te odredbe takva je da obavezuje dansku vladu da pokaže “poštovanje za privatni život” (g. Razmusena). Uobičajeno značenje ovog izraza ne pokriva jasno očevo pravo da se odrekne roditeljstva nad detetom. Stoga treba obratiti pažnju na izvorište ove odredbe Konvencije.
Pripremni rad na izradi člana 8 pokazuje da su tvorci Konvencije imali na umu zaštitu pojedinca od “proizvoljnog mešanja u njegovu privatnost” (Collected Editions of the “Travaux Preparatoires” of the European Convention on Human Rights, The Hague, Nijhoff, 1976, tom III, str. 222 i tom IV, str. 110, 188, 202 i 222). Iako treba paziti da se ne prida preveliki značaj namerama koje su postojale kada je neka odredba formulisana pre više od 30 godina, ukoliko potonji društveni i kulturni razvoj opravdava šire tumačenje njene formulacije u okviru datih lingvističkih granica, ja mislim da je jaz između izvorne namere i primene ovog člana za koji se sada odlučila većina članova ovog Veća toliko veliki da sumnjam da je mogućno potpuno ignorisati pripremni rad u ovom slučaju.
U presudi u slučaju Marks od 13. juna 1979. godine (Series A br. 31, str. 15, st. 31), Sud je zaključio da član 8 ne obavezuje Državu samo da se uzdrži od mešanja: pored toga, mogu postojati pozitivne obaveze koje su urođene sadržane u delotvornom “poštovanju” zajamčenih prava. To znači da država mora da prilagodi svoj pravni sistem kako bi dozvolila neudatoj majci da vodi normalan porodični život sa svojim detetom. U presudi u predmetu Ejri od 9. oktobra 1979. godine (Airey case, Series A br. 32, str. 17, st. 33) slično razmišljanje navelo je Sud na zaključak da udata žena ima pravo da zatraži zakonsko priznanje svoje faktičke razdvojenosti od muža. Međutim, činjenice na kojima počivaju navedeni slučajevi toliko se razlikuju od situacije koju Sud sada ima pred sobom da te presude ne mogu biti od odlučujućeg značaja kod donošenja presude u ovom predmetu.
Način razmišljanja većine članova ovog Veća temelji se na tumačenju člana 8 koje je šire od onoga koje je Sud ranije usvojio i čini se da podrazumeva da svaki pravni problem koji se na neki način dotiče privatnog života pojedinca spada u okvire člana 8. Protokol br. 7 uz ovu Konvenciju, čije potpisivanje uskoro treba da počne, sadrži, međutim, član 5 čija se jedna odredaba tiče odnosa supružnika s decom. Mislim da je to još jedan činilac koji ukazuje da visoke strane ugovornice ove Konvencije nie smatraju kako član 8 pokriva i ovaj aspekt.
Iz navedenih razloga, ne nalazim da je član 8 u ovom slučaju primenljiv.

[1] Ovaj predmet je zaveden pod brojem 9/1983/65/100. Prvi broj označava poziciju predmeta na spisku slučajeva koji se nalaze pred sudom u datoj godini, a ta godina je označena drugom brojkom; poslednja dva broja označavaju poziciju predmeta na spisku predmeta koje je Sud uzeo u postupanje otkako je osnovan, odnosno predmeta koji su formirani na temelju predstavki o Komisiji.

[2] Poslovnik Suda sa izmenama i dopunama koji je stupio na snagu 1. januara 1983. godine.

Prevod presude Beogradski centar za ljudska prava

___________________________________
Prevod presude preuzet sa https://hudoc.echr.coe.int/

COURT (CHAMBER)

CASE OF RASMUSSEN v. DENMARK

(Application no. 8777/79)

JUDGMENT

STRASBOURG

28 November 1984

In the Rasmussen case[*], The European Court of Human Rights, sitting, in accordance with Article 43 (art. 43) of the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms ("the Convention") and the relevant provisions of the Rules of Court, as a Chamber composed of the following judges:

Mr. G. Wiarda, President,
Mr. W. Ganshof van der Meersch,
Mrs. D. Bindschedler-Robert,
Mr. F. Matscher,
Mr. R. Macdonald,
Mr. C. Russo,
Mr.J. Gersing,
and also of Mr. M.-A. Eissen, Registrar, and Mr. H. Petzold, Deputy Registrar,

PROCEDURE

1. The present case was referred to the Court by the European Commission of Human Rights ("the Commission") on 12 October 1983, within the three-month period laid down by Articles 32 para. 1 and 47 (art. 32-1, art. 47) of the Convention. The case originated in an application (no. 8777/79) against the Kingdom of Denmark lodged with the Commission on 21 May 1979 under Article 25 (art. 25) by Mr. Per Krohn Rasmussen, a Danish national.

2. The Commission's request referred to Articles 44 and 48 (art. 44, art. 48) and to the declaration whereby Denmark recognised the compulsory jurisdiction of the Court (Article 46) (art. 46). The purpose of the request was to obtain a decision as to whether or not the facts of the case disclosed a breach by the respondent State of its obligations under Article 14 of the Convention taken in conjunction with Articles 6 and 8 (art. 14+6, art. 14+8).

3. In response to the inquiry made in accordance with Rule 33 para. 3 (d) of the Rules of Court, the applicant stated that he wished to take part in the proceedings pending before the Court and designated the lawyer who would represent him (Rule 30).

4. The Chamber of seven judges to be constituted included, as ex officio members, Mr. J. Gersing, the elected judge of Danish nationality (Article 43 of the Convention) (art. 43), and Mr. G. Wiarda, the President of the Court (Rule 21 para. 3 (b)). On 27 October 1983, the President drew by lot, in the presence of the Registrar, the names of the five other members, namely Mr. M. Zekia, Mr. W. Ganshof van der Meersch, Mr. F. Matscher, Mr. B. Walsh and Mr. R. Macdonald (Article 43 in fine of the Convention and Rule 21 para. 4) (art. 43). Subsequently, Mr. Zekia and Mr. Walsh, who were prevented from taking part in the consideration of the case, were replaced by Mr. C. Russo and Mrs. D. Bindschedler-Robert, substitute judges (Rules 22 para. 1 and 24 para. 1).

5. Mr. Wiarda, who had assumed the office of President of the Chamber (Rule 21 para. 5), ascertained, through the Registrar, the views of the Agent of the Danish Government ("the Government"), the Delegate of the Commission and the representative of the applicant regarding the necessity for a written procedure (Rule 37 para. 1). On 14 November 1983, the President directed that the Agent and the representative should each have until 15 February 1984 to file a memorial and that the Delegate should be entitled to reply in writing within two months from the date of the transmission to him by the Registrar of whichever of the aforesaid documents should last be filed. On 6 February 1984, the President extended the first time-limit until 15 March.

The Government's and the applicant's memorials were received at the registry on 19 March. On 17 April, the Secretary to the Commission informed the Registrar that the Delegate would reply at the hearing.

6. After consulting, through the Registrar, the Agent of the Government, the Commission's Delegate and the applicant's representative, the President directed on 3 May that the oral hearings should open on 26 June 1984 (Rule 38). On 24 November 1983, he had granted to the representative leave to use the Danish language on this occasion (Rule 27 para. 3).

On 30 May, the Registrar, acting on the instructions of the President, requested the Commission and the Government to produce certain documents, which were received on 7, 12 and 15 June.

7. The hearings were held in public on 26 June at the Human Rights Building, Strasbourg. Immediately before they opened, the Court had held a preparatory meeting.

There appeared before the Court:

- for the Government

Mr. T. Lehmann, Ministry of Foreign Affairs, Agent,

Mr. T. Melchior, Ministry of Justice, Counsel,

Mr. J. Bernhard, Ministry of Foreign Affairs,

Mr. B. Vesterdorf, Ministry of Justice, Advisers;

- for the Commission

Mr. T. Opsahl, Delegate;

- for the applicant

Mrs. J. Lindgård, advokat, Counsels

The Court heard addresses by Mr. Lehmann and Mr. Melchior for the Government, by Mr. Opsahl for the Commission and by Mrs. Lindgård for the applicant, as well as replies to its questions.

AS TO THE FACTS

I. THE PARTICULAR CIRCUMSTANCES OF THE CASE

8. The applicant, Mr. Per Krohn Rasmussen, is a Danish citizen, born in 1945. He currently works as a clerk and resides in Nyborg.

He was married in 1966. During the marriage, two children were born, a boy in 1966 and a girl, Pernille, on 20 January 1971. The applicant had grounds, even before the latter's birth, for assuming that another man might be the father; however, in order to save the marriage, he took no steps to have paternity determined.

9. In June 1973, Mr. Rasmussen and his wife applied for a separation (separation ved bevilling), which they obtained on 9 August. In accordance with their agreement, Mrs. Rasmussen retained custody of the children and the competent authority issued a decision to the effect that Mr. Rasmussen should pay maintenance for them from 1 September 1973. He in fact did so from that date until 1 June 1975.

10. In March 1975, the applicant, who had previously still nurtured hopes of preserving the marriage, took some steps to institute proceedings to challenge his paternity of Pernille. To this end, he applied for legal aid. However, he did not pursue the matter since, on 28 April 1975, he and his wife signed an agreement whereby she waived all claims for maintenance for the child and he undertook to refrain from bringing any such proceedings.

11. In June 1975, the applicant and his wife applied for a divorce (skilmisse ved bevilling), which was granted on 16 July. On this occasion, he reaffirmed before the authorities that the mother should have sole custody of the children and was once more ordered to pay maintenance for them. He did not raise any objection.

12. On 16 January 1976, four days before Pernille's fifth birthday, the applicant's former wife wrote to him asserting that she was not bound by the agreement of 28 April 1975. She later lodged with the public authorities a renewed petition for maintenance, which was granted by order effective from 1 March 1976. Since then, Mr. Rasmussen has regularly paid the maintenance.

13. On 27 January 1976, Mr. Rasmussen sought leave from the Eastern Court of Appeal (Østre Landsret) to institute proceedings out of time to determine the paternity of the girl (see paragraph 19 below).

In accordance with the normal procedure, the police, at the Court of Appeal's request, interviewed Mr. Rasmussen and his former wife in March 1976 and recorded their statements in a report.

14. The Court of Appeal refused the application on 12 April 1976, for the reason that the statutory conditions for granting leave at that time were not satisfied (see paragraph 19 below).

The applicant did not appeal against the decision within the statutory time-limit. However, on 27 July 1976, he petitioned the Ministry of Justice for leave to appeal out of time to the Supreme Court (Højesteret), but this was refused on 3 September 1976.

15. On 20 November 1978, Mr. Rasmussen applied again to the Court of Appeal for leave to institute paternity proceedings. His former wife opposed the application, on the ground that such proceedings would have a detrimental effect on the child.

By a decision of 11 December 1978, the Court of Appeal refused the application for the reason that the applicant had not brought the action contesting paternity within the time-limits provided for in section 5(2) of the 1960 Act on the Legal Status of Children ("the 1960 Act" - Lov nr. 200 af 18.5.1960 om børns retsstilling; see paragraph 19 below) and that there was no cause to grant him any exemption since the conditions laid down in section 5(3) were not met. A similar decision was given by the Supreme Court on 12 January 1979.

II. RELEVANT DOMESTIC LAW

A. Background to the 1960 Act on the Legal Status of Children

16. Prior to the enactment of the 1960 Act, which applied in Mr. Rasmussen's case, the status of children was regulated in the Illegitimacy Act of 1937 and the Legitimacy Act of the same year. Section 3 of the latter provided that proceedings to contest paternity of a legitimate child could be instituted by the mother, the husband, the child or a person appointed guardian of the child. No time-limit was laid down for the institution of such proceedings.

17. According to Danish case-law and legal writing, however, a husband could be estopped from contesting paternity of a child born in wedlock if, knowing that his wife had had sexual intercourse with another man during the relevant period, he had expressly or tacitly acknowledged after the child's birth that he was the father. The "doctrine of acknowledgement" (anerkendelseslaeren) was first established in 1956 by a judgment of the Supreme Court, reported in Ugeskrift for Retsvaesen (U.f.R.) 1956, p. 107. Although there was no case-law on the point, legal writers expressed the view that this doctrine applied also to mothers (see, for instance, Ernst Andersen, Aegteskabsret I, 1954, p. 95).

18. In December 1949, the Ministry of Justice set up a committee, called the "Paternity Committee", to consider, inter alia, certain aspects of the status of children born in wedlock. In June 1955, the Committee submitted its report (no. 126/1955) on the amendment of the rules regarding determination of paternity.

As to the husband's right to institute proceedings to challenge paternity of a child born in wedlock, the Committee recommended the institution of a double time-limit of six months from the time when the husband became aware of the facts affording grounds for contesting his paternity and not later than three years from the birth of the child; but that the Ministry of Justice should be empowered to grant exemption from these time-limits in special circumstances. The Committee took the view that the welfare of the child (and of the marriage) required that his status should be established as soon as possible and that the husband's interests should yield to these considerations (page 60 of the report). One of the reasons given by the Committee for this recommendation was that a paternity suit instituted by the husband several years after the child's birth would place the child in a worse position than if proceedings had been instituted earlier: the court would possibly have to give judgment in the husband's favour on the basis of the blood-group determination, while it would be difficult to obtain a paternity and a maintenance order against another man.

On the other hand, the Committee found that the child's right to institute proceedings should not be subject to any time-limit, since the views which might lead to restricting the husband's right to institute proceedings were not of relevance in the case of an action brought by the child. For the same reasons, there should likewise be no time-limit with regard to actions brought by the child's guardian or the mother (page 59 of the report).

The Committee also discussed the question whether the doctrine of acknowledgement should be embodied in legislation. However, it considered that this was a matter which was better left to the courts to decide on a case-by-case basis.

B. The 1960 Act

19. The Government subsequently introduced a Bill which incorporated in part the recommendations of the Paternity Committee but increased the time-limits to twelve months and five years respectively and conferred competence to grant exemption on the Courts of Appeal. This legislation entered into force, as the 1960 Act, on 1 January 1961. It provided in section 5(1) that proceedings to challenge paternity of a child could be brought by the husband, the mother, the child or a guardian of the child. Sub-sections 2 and 3 of section 5 read as follows:

"(2) Paternity proceedings must be instituted by the husband within twelve months after he becomes cognizant of the circumstances which may give grounds for his renunciation of paternity, and not later than five years after the birth of the child.

(3) However, a Court of Appeal may, on the conditions set out in section 456r, sub-section 4, of the Administration of Justice Act, grant leave to institute proceedings after the expiry of the time-limits set out in sub-section 2 above."

Section 456r, sub-section 4, of the Administration of Justice Act concerns re-opening of a paternity case after the expiry of the applicable time-limit or time-limits. It provides that leave may be granted by a Court of Appeal if quite exceptional reasons are given as to why a review was not sought earlier, if the particular circumstances of the case especially warrant it and if it can be assumed that the re-opening will not cause the child any great inconvenience.

The 1960 Act did not impose any restriction on the mother's right to institute paternity proceedings, nor did it refer to the doctrine of acknowledgement (see paragraph 17 above).

20. In case-law, however, the "doctrine of acknowledgement" continued to be applied and there were Court of Appeal and Supreme Court decisions confirming the earlier view that the doctrine also applied to mothers.

21. The circumstances which, under the doctrine of acknowledgement, estop the husband from contesting paternity will, as a general rule, also militate against granting him leave to institute proceedings out of time. However, a decision to grant leave is without prejudice to the outcome of the subsequent procedure (see the Eastern Court of Appeal's judgment of 1977, U.f.R. 1977, p. 907).

C. Amendments to the 1960 Act

22. In 1969, the Ministry of Justice set up a committee, called the "Matrimonial Committee", to consider whether the evolution of social conditions, and notably the changes in the social status of women and the resultant changes in the conception of the institution of marriage since the introduction of the 1960 Act, called for amendment of, inter alia, the provisions governing the legal status, during marriage and after separation or divorce, of children born in wedlock. In fact, the proportion of women working outside their homes has increased to about 60 per cent. As a result, men are, to a much higher degree than before, looking after the children and are more frequently granted their custody in the event of separation or divorce. Mothers are therefore now more likely to challenge paternity in order to prevent custody being given to the husband. In a report on cohabitation without marriage (samliv uden aegteskab I - no 915/1980, p. 72), published in January 1981, the Matrimonial Committee stated:

"There is consensus in the Committee that also the mother's right to institute paternity proceedings and request re-opening should be subject to a relatively short time-limit, for example corresponding to the time-limits which today apply to the father. Furthermore, the Committee is to some degree in favour of an absolute time-limit, applicable to all, for instituting and re-opening paternity proceedings."

23. On the basis of the recommendations of the Matrimonial Committee, the Government tabled a Bill before Parliament in March 1982, proposing certain amendments to the 1960 Act.

The explanatory memorandum to this Bill referred to the Rasmussen case, then pending before the European Commission. On page 4, it mentioned that the Agent of the Government had declared in evidence before the Commission that new legislation on the matter would be introduced, establishing uniform time-limits within which both men and women could contest the husband's paternity; the memorandum added that the Ministry of Justice considered such legislation "desirable in the interest of the child's needs" (af hensyn til barnets tarv).

24. On 26 May 1982, the Danish legislature passed an Act amending the 1960 Act, which entered into force on 1 July 1982.

Following this amendment, sub-sections 2 and 3 of section 5 of the 1960 Act now provide:

"(2) Paternity proceedings must be instituted not later than three years after the birth of the child. This provision shall not apply, however, where proceedings are instituted by the child after having attained the age of 18.

(3) A Court of Appeal may grant leave to institute proceedings after the expiry of the time-limit set out in the first sentence of sub-section 2 of this section where quite exceptional grounds are given as to why proceedings were not instituted at an earlier stage, in circumstances where institution of proceedings is especially warranted, and where it can be presumed that the proceedings will not cause the child any great inconvenience."

The "doctrine of acknowledgement" is still applied by the Danish courts to estop spouses from contesting paternity of a child (see the Supreme Court's judgment of 17 January 1984).

PROCEEDINGS BEFORE THE COMMISSION

25. In his application of 21 May 1979 to the Commission (no. 8777/79), Mr. Rasmussen alleged that he had been subjected to discrimination based on sex in that, under the relevant Danish law applicable at the time, his former wife had an unlimited right of access to court to challenge his paternity, whilst he did not.

26. The Commission declared the application admissible on 8 December 1981. In its report adopted on 5 July 1983 (Article 31 of the Convention) (art. 31), the Commission expressed the opinion that there had been a breach of Article 14 taken in conjunction with Articles 6 and 8 (art. 14+6, art. 14+8) (eight votes against five). The full text of the Commission's opinion and of the separate opinion contained in the report is reproduced as an annex to the present judgment.

AS TO THE LAW

27. Mr. Rasmussen complained of the fact that, under the 1960 Act (see paragraph 19 above), his right to contest his paternity of a child born during the marriage was subject to time-limits, whereas his former wife was entitled to institute paternity proceedings at any time. He alleged that he had been the victim of discrimination on the ground of sex, contrary to Article 14 of the Convention, taken in conjunction with Article 6 (art. 14+6) (right to a fair trial, including the right of access to court) and with Article 8 (art. 14+8) (right to respect for private and family life).

28. Article 14 (art. 14) of the Convention reads as follows:

"The enjoyment of the rights and freedoms set forth in this Convention shall be secured without discrimination on any ground such as sex, race, colour, language, religion, political or other opinion, national or social origin, association with a national minority, property, birth or other status."

I. DO THE FACTS OF THE CASE FALL WITHIN THE AMBIT OF ONE OR MORE OF THE OTHER SUBSTANTIVE PROVISIONS OF THE CONVENTION?

29. Article 14 (art. 14) complements the other substantive provisions of the Convention and the Protocols. It has no independent existence since it has effect solely in relation to "the enjoyment of the rights and freedoms" safeguarded by those provisions. Although the application of Article 14 (art. 14) does not necessarily presuppose a breach of those provisions - and to this extent it has an autonomous meaning -, there can be no room for its application unless the facts at issue fall within the ambit of one or more of the latter (see, inter alia, the Van der Mussele judgment of 23 November 1983, Series A no. 70, p. 22, para. 43).

30. The applicant submitted that Article 6 (art. 6) was applicable to paternity proceedings and, further, that a husband's wish to have his family status determined fell within the scope of Article 8 (art. 8). These contentions were accepted by the Commission.

31. For the Government, it was questionable whether the object of a paternity suit was a determination of "civil rights and obligations", within the meaning of Article 6 para. 1 (art. 6-1), mainly because of the strong public interest involved in proceedings of this kind. They also contested the applicability of Article 8 (art. 8), maintaining that its object was the protection of the family and not the dissolution of existing family ties.

32. Article 6 para. 1 (art. 6-1) secures to everyone the right to have any claim relating to his civil rights and obligations brought before a court or tribunal (see the Golder judgment of 21 February 1975, Series A no. 18, p. 18, para. 36). It is true that the public interest may be affected by proceedings of the kind which Mr. Rasmussen wished to institute, but, in the Court's view, this factor cannot exclude the applicability of Article 6 (art. 6) to litigation which, by its very nature, is "civil" in character. And an action contesting paternity is a matter of family law; on that account alone, it is "civil" in character.

33. Article 8 (art. 8), for its part, protects not only "family" but also "private" life. Even though the paternity proceedings which the applicant wished to institute were aimed at the dissolution in law of existing family ties, the determination of his legal relations with Pernille undoubtedly concerned his private life. The facts of the case accordingly also fall within the ambit of Article 8 (art. 8).

II. WAS THERE A DIFFERENCE OF TREATMENT?

34. Under the 1960 Act, the husband, unlike the child, its guardian or the mother, had to institute paternity proceedings within prescribed time-limits (see paragraph 19 above).

The Government pointed out that this difference which appeared on the face of the Act was reduced in scope by two factors: firstly, it was open to the husband to seek leave from the Court of Appeal to institute proceedings out of time (see paragraph 19 above); secondly, not only the husband but also the mother might be debarred from contesting paternity by virtue of the "doctrine of acknowledgement" (see paragraphs 17 and 20 above). However, the Government did not suggest that these factors were sufficient to eliminate the difference laid down by statute. Indeed, the mother would not, like her husband, be estopped solely for being out of time; her action might simply fail as a result of her previous attitude.

For the purposes of Article 14 (art. 14), the Court accordingly finds that there was a difference of treatment as between Mr. Rasmussen and his former wife as regards the possibility of instituting proceedings to contest the former's paternity. There is no call to determine on what ground this difference was based, the list of grounds appearing in Article 14 (art. 14) not being exhaustive (see the Engel and Others judgment of 8 June 1976, Series A no. 22, p. 30, para. 72).

III. WERE THE APPLICANT AND HIS FORMER WIFE PLACED IN ANALOGOUS SITUATIONS?

35. Article 14 (art. 14) safeguards individuals who are "placed in analogous situations" against discriminatory differences of treatment (see the above-mentioned Van der Mussele judgment, Series A no. 70, p. 22, para. 46).

36. The Government supported the conclusion of the minority of the Commission that husband and wife were not placed in analogous situations as far as a paternity suit was concerned, there being a number of distinguishing characteristics between their respective positions and interests. The majority of the Commission, on the other hand, found that those characteristics were not sufficiently fundamental to warrant that conclusion.

37. The Court does not consider that it has to resolve this issue, especially as the positions and interests referred to are also of relevance in determining whether the difference of treatment was justified. It will proceed on the assumption that the difference was made between persons placed in analogous situations.

IV. DID THE DIFFERENCE OF TREATMENT HAVE AN OBJECTIVE AND REASONABLE JUSTIFICATION?

38. For the purposes of Article 14 (art. 14), a difference of treatment is discriminatory if it "has no objective and reasonable justification", that is, if it does not pursue a "legitimate aim" or if there is not a "reasonable relationship of proportionality between the means employed and the aim sought to be realised" (see, inter alia, the Marckx judgment of 13 June 1979, Series A no. 31, p. 16, para. 33).

39. The Government pleaded that the limited difference of treatment that existed had an objective and reasonable justification. They relied, inter alia, on the following points:

(i) the respective interests of the husband and of the mother in paternity proceedings were different: unlike the husband's interests, the mother's generally coincided with those of the child; and it was natural that, in weighing the interests of the different family members, the Danish legislature should in 1960 have taken the view that the interests of the weaker party, namely the child, should prevail (see paragraph 18 above);

(ii) the legislature had also regarded it as necessary to lay down time-limits for the institution of paternity proceedings by a husband because of the risk that he might use them as a threat against the mother, in order to escape maintenance obligations;

(iii) in deciding whether the national authorities have acted within the "margin of appreciation" which they enjoy in this area, regard should be had to the economic and social circumstances prevailing at the relevant time in the country concerned and to the background to the legislation in question;

(iv) Denmark had undoubtedly amended the 1960 Act when this proved to be warranted by subsequent developments (see paragraphs 22-24 above), but it could not be said that the former Danish legislation on this matter was at the relevant time less progressive than that of the other Contracting Parties to the Convention.

The Commission found that the only legitimate purpose for the difference of treatment complained of by the applicant was the desire to avoid the child's being placed in a worse position by the institution of paternity proceedings several years after its birth. However, since this aim could have been achieved through the "doctrine of acknowledgement" (see paragraphs 17 and 20 above), there was no reasonable relationship of proportionality between the means employed - the laying-down of time-limits solely for the husband - and the aim sought to be realised.

40. The Court has pointed out in several judgments that the Contracting States enjoy a certain "margin of appreciation" in assessing whether and to what extent differences in otherwise similar situations justify a different treatment in law (see the judgment of 23 July 1968 in the "Belgian Linguistic" case, Series A no. 6, p. 35, para. 10; the National Union of Belgian Police judgment of 27 October 1975, Series A no. 19, p. 20, para. 47, and pp. 21-22, para. 49; the Swedish Engine Drivers' Union judgment of 6 February 1976, Series A no. 20, p. 17, para. 47; the above-mentioned Engel and Others judgment, Series A no. 22, p. 31, para. 72; and the Ireland v. the United Kingdom judgment of 18 January 1978, Series A no. 25, p. 87, para. 229). The scope of the margin of appreciation will vary according to the circumstances, the subject-matter and its background; in this respect, one of the relevant factors may be the existence or non-existence of common ground between the laws of the Contracting States (see, mutatis mutandis, the Sunday Times judgment of 26 April 1979, Series A no. 30, p. 36, para. 59).

41. Examination of the Contracting States' legislation regarding paternity proceedings shows that there is no such common ground and that in most of them the position of the mother and that of the husband are regulated in different ways.

The Danish legislation complained of was based on recommendations made, after a careful study of the problem, by the Paternity Committee set up by the Ministry of Justice in 1949 (see paragraph 18 above). The Court has had close regard to the circumstances and the general background and has borne in mind the margin of appreciation which must be allowed to the authorities in the matter. In its view, they were entitled to think that the introduction of time-limits for the institution of paternity proceedings was justified by the desire to ensure legal certainty and to protect the interests of the child. In this respect, the legislation complained of did not differ substantially from that of most other Contracting States or from that currently in force in Denmark. The difference of treatment established on this point between husbands and wives was based on the notion that such time-limits were less necessary for wives than for husbands since the mother's interests usually coincided with those of the child, she being awarded custody in most cases of divorce or separation. The rules in force were modified by the Danish Parliament in 1982 because it considered that the thinking underlying the 1960 Act was no longer consistent with the developments in society (see paragraphs 22-24 above); it cannot be inferred from this that the manner in which it had evaluated the situation twenty-two years earlier was not tenable.

It is true that an equivalent result might have been obtained through the "doctrine of acknowledgement" (see paragraphs 17 and 20 above), but, for the reasons already indicated, the competent authorities were entitled to think that as regards the husband the aim sought to be realised would be most satisfactorily achieved by the enactment of a statutory rule, whereas as regards the mother it was sufficient to leave the matter to be decided by the courts on a case-by-case basis. Accordingly, having regard to their margin of appreciation, the authorities also did not transgress the principle of proportionality.

42. The Court thus concludes that the difference of treatment complained of was not discriminatory, within the meaning of Article 14 (art. 14).

FOR THESE REASONS, THE COURT UNANIMOUSLY

Holds that there has been no violation of Article 14 taken in conjunction with Article 6 (art. 14+6) or with Article 8 (art. 14+8).

Done in English and in French, and delivered at a public hearing at the Human Rights Building, Strasbourg, on 28 November 1984.

Gérard WIARDA

President

Marc-André EISSEN

Registrar

The separate opinion of Mr. Gersing is annexed to the present judgment in accordance with Article 51 para. 2 (art. 51-2) of the Convention and Rule 52 para. 2 of the Rules of Court.

G.W.

M.-A.E

CONCURRING OPINION OF JUDGE GERSING

1. To my regret, I am not able to share the reasoning of the majority concerning the applicability of Article 8 (art. 8).

The majority finds that as the determination of the applicant's legal relations with Pernille undoubtedly concerned his private life, the case accordingly also falls within the ambit of Article 8 (art. 8). In my view, this is far too wide an understanding of the right protected by this provision.

2. The wording of the provision obliges the Danish Government to show "respect for [Mr. Rasmussen's] private ... life". The ordinary meaning of this expression does not clearly cover a father's right to disclaim his paternity of a child. Regard must therefore be had to the origin of the provision.

3. The preparatory work on Article 8 (art. 8) indicates that the authors of the Convention had in mind to protect the individual against an "arbitrary interference with his privacy" (Collected Editions of the "Travaux Préparatoires" of the European Convention on Human Rights, The Hague, Nijhoff, 1976, Vol. III, p. 222, and Vol. IV, pp. 110, 188, 202 and 222). Although one should be careful not to attach too much importance to the intention behind a provision that is more than thirty years old if later social and cultural developments justify a broader understanding of its words within their linguistic limits, I find that the gap between the original intention and the majority's application of the Article is so great that it seems doubtful whether one can ignore the preparatory work completely in this case.

4. In its Marckx judgment of 13 June 1979 (Series A no. 31, p. 15, para. 31), the Court held that Article 8 (art. 8) does not merely compel the State to abstain from interference: in addition, there may be positive obligations inherent in an effective "respect" for the guaranteed rights. This meant that the State had to adapt its legal system to allow an unmarried mother to lead a normal family life with her child.

A similar consideration led the Court to the conclusion in its Airey judgment of 9 October 1979 (Series A no. 32, p. 17, para. 33) that a married woman had the right to seek recognition in law of her de facto separation from her husband.

The facts in the above cases are, however, so different from the situation now before the Court that these judgments cannot be of decisive importance for the ruling in the case.

5. The majority's reasoning is based on an interpretation of Article 8 (art. 8) which is broader than that previously adopted by the Court and seems to imply that any legal problem that has a bearing on a person's private life falls within the scope of Article 8 (art. 8).

Protocol No. 7 (P7) to the Convention, which is about to be opened for signature, contains, however, in Article 5 (art. P7-5) a provision concerning spouses' relations with their children. I take that as a further indication that the Parties to the Convention have not found that Article 8 (art. 8) covers this aspect.

6. For the above reasons, I do not find Article 8 (art. 8) to be applicable in this case.

[*] The case is numbered 9/1983/65/100. The second figure indicates the year in which the case was referred to the Court and the first figure its place on the list of cases referred in that year; the last two figures indicate, respectively, the case's order on the list of cases and of originating applications (to the Commission) referred to the Court since its creation.

[*] The revised Rules of Court, which entered into force on 1 January 1983, are applicable to the present case.